10 Energie+ nr 5 augustus 2012Tekst Han Slootweg, hoogleraar smart grids aan de TU/eOm de fundamentele problemen die detoepassing van fossiele brandstoffenmet zich meebrengt op te lossen, wordtalom gestreefd naar een meer duurzameenergievoorziening. Een energievoorzieningwaarin in plaats van olie, kolen en gasduurzame energiebronnen worden gebruiktvoor de productie van energie. En waarin dezeduurzame energie vervolgens zo effici?ntmogelijk wordt benut. De overstap naar eenduurzamer energiesysteem, in beleidsjargonde energietransitie, vormt een forse uitdaging.Gedurende de gehele twintigste eeuw is ergewerkt aan een energiesysteem dat geba-seerd is op een ruime beschikbaarheid vanfossiele brandstoffen. Om te komen tot hethuidige systeem dat met een hoge betrouw-baarheid en relatief lage kosten in onzeenergiebehoefte voorziet, zijn honderd jaarlang ongekende hoeveelheden tijd en geldge?nvesteerd. Het is daarom een enorme stapom de koers radicaal te verleggen en toe tewerken naar een energiesysteem dat isgebaseerd op duurzame bronnen.EnergiedichtheidE?n van de redenen dat een overstap opduurzame energiebronnen diep ingrijpt, is dehoge energiedichtheid van fossiele brand-stoffen in vergelijking met hernieuwbareenergiebronnen. De energiedichtheid is eenmaat voor de concentratie van de energie.Energie is in kolen, olie en gas veel geconcen-treerder aanwezig dan in biomassa, zonlichten wind. Het gevolg daarvan is dat energie-productie uit duurzame bronnen veel meerruimte vergt dan energieproductie uit fossielebrandstoffen. Ruimte die in een dichtbevolktals Nederland schaars is, zodat duurzameenergieproductie met andere vormen vanruimtegebruik gecombineerd wordt, bijvoor-beeld met wonen (zonnepanelen op daken) ofmet landbouw of transportinfrastructuur(windmolens in agrarische gebieden of langswegen). De decentralisatie die het gevolg isvan de kleinere schaalgrootte van duurzameenergieproductie, be?nvloedt in sterke matede technische werking en de bedrijfsvoeringvan het energiesysteem en vormt daarom ??nvan de complicerende factoren bij hetbenutten van duurzame bronnen.PrijsEen andere barri?re bij de overstap naar eenduurzamere energievoorziening wordtgevormd door de kostprijs van duurzameenergie. In veel gevallen ligt die hoger dan dekostprijs van energie uit fossiele brandstof-fen. Voor een deel is dit het gevolg van het feitdat fossiele energiebronnen qua technolo-gisch ontwikkelingsniveau een flinkevoorsprong hebben op duurzame bronnen.Voor een ander deel komt dit doordatenergieproductie uit fossiele brandstoffenniet afhankelijk is van de beschikbaarheid vande toegepaste primaire energiebron, voorzonnepanelen en windturbines geldt dit wel.Met als gevolg dat zonnepanelen en windtur-bines een groot deel van de tijd geen elektrici-teit produceren bij gebrek aan zon en wind,terwijl elektriciteitscentrales die met fossielebrandstoffen worden gestookt een groot deelvan de tijd in bedrijf zijn. Daardoor kunnenfossiele brandstoffen een groter volume aanelektriciteit produceren om de vaste lastenover te spreiden. Duurzame energiebronnenhebben overigens ook een kostenvoordeel. Zijdragen niet bij aan de klimaatverandering endus ook niet aan de kosten die gemoeid zijnmet het bestrijden van de gevolgen daarvan.Een betrouwbare en betaalbare energievoorziening vormt het fundamentvoor vrijwel elke vorm van maatschappelijke en economische activiteit.Dat onze energievoorziening op dit moment voor het overgrote deel draaitop fossiele brandstoffen is daarom een niet erg geruststellende gedachte.De voorraden fossiele brandstoffen zijn eindig, het op grote schaalwinnen en verbranden ervan bedreigt ons milieu en voor de aanvoer zijnNederland en Europa in toenemende mate afhankelijk van landen metminder stabiele regimes. Regimes die het bovendien niet altijd even nauwnemen met fundamentele mensenrechten, maar die ondertussen wel inbelangrijke mate door de gas- en olie-inkomsten uit de westerse wereldin het zadel worden gehouden.Salderen: sleutel ofeendagsvlieg?Duurzame energieproductie wordt met andere vormen van ruimtegebruik gecombineerd.FotoCeesBakkernr 5 oktober 2012 Energie+ 11Deze kostenpost wordt echter niet verwerkt inde kostprijs van fossiele energie, zodat ditvoordeel van duurzame energie geen invloedheeft op een kostprijsvergelijking. Overigenszijn energieprijzen sowieso lastig te vergelij-ken omdat allerlei subsidies en fiscaleregelingen hierop grote invloed hebben. Devrije energiemarkt is wat dat betreft eenrelatief begrip.MeterMet het oog op het streven naar een duurza-mer energiesysteem wordt naarstig gezochtnaar oplossingen voor het probleem van dehogere kostprijs van duurzame energie. Eenvoor de hand liggende manier om dit te doen,is duurzame energie produceren achter deeigen (gas- of elektriciteits)meter, bijvoor-beeld met een zonnepaneel, een windturbineof een biogasvergister. Op deze wijze wordtde waarde van de geproduceerde energiekunstmatig verhoogd, omdat niet alleen dekosten en de marge van de energieleverancierworden uitgespaard, maar ook belastingenzoals energiebelasting en btw. Een aanpakdie vergelijkbaar is met het eten van groenteuit eigen tuin. Ook daarbij worden de margesvan toeleveranciers en belastingen uitge-spaard. Als gevolg van dit effect kan zonne-energie voor kleinverbruikers inmiddelsconcurreren met elektriciteit van het energie-bedrijf, ondanks het feit dat de kostprijs vaneen kilowattuur aan zonne-energie toch alsnel drie- tot viermaal zo hoog is als de prijsvan een kilowattuur uit een centrale op degroothandelsmarkt.ProbleemHet probleem is echter, dat niet iedereen instaat is om energie te produceren op eigenterrein. Iemand die in een appartement woont,of wiens dak niet de juiste ori?ntatie heeft tenopzichte van de zon, is niet in staat omzonnepanelen op zijn dak te leggen. Biogas-vergisters en windturbines zijn al helemaalniet toepasbaar in een woonomgeving, maaralleen op agrarische bedrijven. Bovendien kande kostprijs van duurzame energie enigszinsworden verlaagd door schaalvergroting, diebijvoorbeeld kan worden bereikt door eenwindpark te bouwen in plaats van een aantallosse turbines of door met een aantalparticulieren gezamenlijk het dak van eendorpshuis, kerk of bedrijfspand van zonnepa-nelen te voorzien. Hierbij doet zich hetprobleem voor dat de energie dan niet achterde eigen meter wordt geproduceerd. Volgensde huidige wetgeving moet deze energiedaarom worden verkocht aan een energiebe-drijf en vervolgens weer worden teruggekochtop de verbruikslocatie. Daarbij wordenenergiebelasting en btw berekend enuiteraard wil de leverancier ook marge maken.Hierdoor verdwijnen de financi?le voordelenvan het produceren van energie achter deeigen meter bij deze aanpak als sneeuw voorde zon. Deze financi?le voordelen komenoverigens vooral tot stand als gevolg vanfiscale regels en niet als gevolg van werkelijkekostprijsverlaging.SalderenEen toenemend aantal partijen voert daaromeen lobby voor het zogenaamde salderen overafstand. De essentie hiervan is dat eldersgeproduceerde energie van het eigen verbruikwordt afgetrokken voordat het in rekening tebrengen en te belasten energieverbruikbepaald wordt. Om dit te bewerkstelligenzouden zogenaamde energieco?peratiesmoeten worden opgericht, waarbinnenenergieproductie en -verbruik eerst worden`gesaldeerd' en pas daarna wordt bepaaldhoeveel energie er van buiten de co?peratie isafgenomen. Alleen over die energie zoudendan btw en energiebelasting geheven moetenworden.Hoewel dit een sympathiek idee is om hetkostprijsnadeel van duurzame energie op teheffen, zijn er bij dit model kanttekeningen teplaatsen. Allereerst is het de vraag hoe kanworden voorkomen dat ook conventioneleelektriciteitscentrales zich omvormen totco?peraties. Daardoor zou de fiscalebehandeling van fossiele en duurzameenergie gelijk getrokken worden, zodat hetkunstmatig gecre?erde kostenvoordeelverdwijnt. Belangrijker is echter de vraag ofenergieco?peraties als gevolg van debelastingderving door de rijksoverheid nietaan hun eigen succes ten onder zullen gaan,als het concept werkelijk mocht aanslaan. Devraag of salderen de sleutel vormt voordecentrale co?peratieve energieproductie opgrote schaal, of niet meer is dan een fiscaalgemotiveerde eendagsvlieg, is daarom nietzo eenvoudig te beantwoorden.Het antwoord op deze vraag hangt uiteinde-lijk af van de koers die wordt ingezet doorpolitici en beleidsmakers. Gezien het belangvan een verduurzaming van onze energie-voorziening lijkt het het verstandigst omsalderen mogelijk te maken en de gederfdebelastinginkomsten te compenseren metextra heffingen op fossiele brandstoffen. Zoworden allereerst de negatieve effecten vandeze brandstoffen op het milieu ingeprijsd.Maar belangrijker nog is dat op deze manierhet kostprijsnadeel van duurzame energie-bronnen wordt beperkt en de hoogstnoodzakelijke overgang naar een duurzamerenergiesysteem wordt aangejaagd.Over zelfgekweekte groente hoeft geen belasting te worden betaald.FotoMichaelaKobyakov