opinieTekst Martijn Messing, voorzitter van SETnlHet gesloten Energieakkoord en de groei van lokale energieco?peratiesleiden niet tot snelle verandering in het energiesysteem. En dat is volgensMartijn Messing, voorzitter van Energie Dongen en Stichting Energie-transitie Nederland, wel nodig om echte stappen te maken in de strijdtegen klimaatverandering. Hij pleit daarom voor een echte systeem-veranderende revolutie, waarvoor leiderschap met lef nodig is.Lef nodig voor echtesysteemveranderingIn Energie+ 2012/3 schreef ik het artikel`Systeemverandering voor energie'. Inmid-dels is er het Energieakkoord, vele honder-den lokale initiatieven zijn de afgelopen jarenontstaan en provincies en gemeenten startennu met provinciale energieakkoorden. Met ditalles in het achterhoofd zou je verwachten datde door mij gewenste verandering op stoombegint te komen. Op basis van mijn ervarin-gen kan ik echter niet anders dan constaterendat dit schone schijn is. Een echte systeem-verandering voor energie zou een revolutiemoeten zijn, de ras zichtbaar wordende kli-maatverandering schreeuwt erom. Dat wat ernu gebeurt is hooguit te omschrijven als eenevolutie, een geleidelijke verandering. Maardie kunnen we ons echt niet veroorloven.Daarvoor is de uitdaging, het voorkomen vaneen mondiale temperatuurstijging van meerdan 2?C, te groot.8 november 2013 schreef minister Kamp eenbrief aan de Tweede Kamer. Hij opende met dezin: "Lokale energie heeft toekomst." Hij slootaf met: "Het kabinet verwacht met deze visieen de bijbehorende beleidsmaatregelen deontwikkeling naar meer lokale duurzameenergie een belangrijke impuls te geven. Dezeverwachting wordt door marktpartijen enmaatschappelijke organisaties gedeeld. Opbasis van deze beleidsmaatregelen hebben zijin het Energieakkoord aangegeven ernaar testreven dat minimaal 1 miljoen huishoudensen/of mkb-bedrijven in 2020 voor een sub-stantieel deel via lokale energie in hun eigenelektriciteitsvraag voorzien en anderevormen van duurzame opwekking vooreigen gebruik toepassen."Faliekant misluktOp dit moment worden de windmolenpositiesverdeeld echter volgens het oude systeem.De postcoderoosregeling is faliekant mislukt.Traditionele denkkaders zorgen voor traditio-nele, industriepolitiek-achtige aanpakken dieterecht komen in provinciale energieakkoor-den. Ondertussen leiden de honderden ener-gieco?peraties en lokale initiatieven die deafgelopen jaren zijn opgericht een zieltogendbestaan. Ze hebben meestal niet meer dan50 tot 150 leden en ze worden wederverkopervan bestaande energiebedrijven, uitvoerdersvan een regionale VNG-ondersteuningsstruc-tuur, loopjongen om nul-op-de-meter-kop-lopers te vinden, gratis kennisaandrager voorHIER opgewekt of ze worden in het keurslijfgedrukt van een provinciale tender speciaalvoor energieco?peraties. Dat is allemaal leuk,lief en goedbedoeld, maar het zal geen barstveranderen aan het bestaande systeem.RevolutieDaarom doe ik nu een oproep om te komentot een revolutie. Etymologisch komt hetwoord revolutie van het Latijnse revolutio,26 Energie+ nr 1 maart 2015dat terugkeer in de tijd betekent. En dat isprecies wat ik bedoelde in mijn artikel inEnergie+ 2012/3. Keer terug in de tijd. Leerwaar wij vandaan komen en hoe de mense-lijke natuur in elkaar zit. Gebruik die weten-schap om een nieuw systeem op te bouwen.Maar dan moet je eerst weten waarom hetoude systeem niet werkt. Waarom hebben weniet gewoon een duurzaam energiesysteem?Het goede nieuws is: we weten allangwaarom gemeenschappelijke duurzaam-heidsuitdagingen, zoals de klimaatverande-ring, niet adequaat opgepakt worden. Het zitgewoon niet in onze genen. De mens is vannature niet duurzaam, die heeft lak aan lan-getermijnissues zoals klimaatverandering,de mens denkt in beginsel eerst aan zichzelfen denkt daarbij niet aan wat elders gebeurt.De mens streeft naar status, hetgeen verwor-ven wordt door financi?le rijkdom uit bezit.De mens is in zijn genen een jager, een verza-melaar maar ook een Piet Kopie. Kuddedier-gedrag plaatste niet de gemeenschappelijkewaarden, maar `ik' voorop.Waar dit gedrag toe leidt, is wetenschappelijkonderbouwd in de speltheorie. Daarin wordtde tragedie van de meent beschreven. Hetwoord `meent' komt van `gemeynt' en daar-van is weer het woord `gemeente' afgeleid.Het beschrijft hoe volledige individuele vrij-heid bij gemeenschappelijk gebruik van goe-deren leidt tot totale onderbenutting of over-exploitatie van die goederen, wanneer doorelk individu wordt gestreefd naar maximali-satie van het eigen nut terwijl de kosten dieleiden tot een groter individueel nut wordenverdeeld over alle gebruikers. En dat is pre-cies wat nu gaande is. Het voortdurende stre-ven naar maximalisatie van het eigen nutwordt in de huidige aanpak niet doorbroken.Denk hierbij aan het innen van energiebelas-ting, aan het open willen houden van kolen-centrales, aan de macht van de grondeige-naar bij het exploiteren van windmolens, aande publieke weerstand voor windmolens inde achtertuin of aan de gaswinning in Gronin-gen. Er wordt massaal om de hete brij heengedraaid omdat de historisch gegroeidebelangen van het individu veel te groot zijn.Zie hier, we hebben te maken met het priso-ners dilemma in optima forma. Willen wevooruit komen dan zal dit dilemma opgelostmoeten worden. Op basis van het kennen vande menselijke natuur kan dit dilemma hetbest doorbroken worden op het niveau vande meent, de gemeente of liever de lokalegemeenschap. Het enige wat daarvoor nodigis, is te besluiten om echt met elkaar samente gaan werken op lokaal niveau.Tragedie van de meentVan belang is dat we een mondiale uitdagingterugbrengen naar de menselijke maat. Naarde meent, dicht bij het individu. Op lokaal enregionaal niveau zijn de betekenisvolle ver-bindingen te maken die nodig zijn om eenlangdurig houdbare samenwerking te realise-ren. Hier kunnen de lusten en de lasten inbalans met elkaar worden gebracht zodatiedereen er beter van wordt (lusten) en degevolgen van het dilemma (lasten) door degemeenschap gelijk worden gedragen. Bin-nen die samenwerking zijn alle partijen nodig.Bewoners, bedrijven, woningbouwverenigin-gen, sportverenigingen, wijkraden en natuur-lijk de lokale gemeente. Deze samenwerkingkan geformaliseerd worden door het afsluitenvan een lokaal energieakkoord met een uit-voeringsagenda eronder met bindendeafspraken waar iedereen zich aan houdt.Een revolutie doet altijd ergens pijn en stuitdaarom op weerstand. Om die `weerstand'tedoorbreken is leiderschap met lef nodig. Leider-schap dat aanzet tot het aangaan van cross-sec-torale verbindingen, dat stimuleert tot samen-werking op basis van afspraken die nagekomenworden. Leiderschap dat niet rust voor belem-merende wetgeving is opgeruimd. Leiderschapdat lak heeft aan oude achterhaalde conceptenen economische belangen. Leiderschap dat niethet belang voor het individu nastreeft maar zichinzet voor de meent, de lokale gemeenschap inzijn geheel. Als dit werkt dan zal dit leiderschapsteeds meer gekopieerd worden, het geeftimmers status en reputatie.Deze lokale samenwerking heeft een rechts-vorm nodig als uitvoeringsplatform. Dit is eengezamenlijk vehikel waarbinnen iedereenzakelijk en priv? mee kan doen als lid, econo-misch en sociaal. Het dient gelijk als lokaalenergiebedrijf dat de productiemiddelenzoals windmolens, zonneparken, maar ooklokale smart grids, restwarmtebenutting, buf-fering en balancering organiseert. Dit uitvoe-ringsplatform heeft niet als doel om te komentot winstmaximalisatie voor het individu,maar om te komen tot meervoudige waardevoor het collectief. De rechtsvorm die hier-voor uitermate geschikt is, is de co?peratievevereniging. Deze moet zo ingericht wordendat iedere partij zich ermee kan verbinden.Daarachter moet een dochterco?peratiekomen, een provinciaal of regionaal nutsbe-drijf 3.0 dat functioneert als energiedienst-verlener, ontwikkelaar en misschien zelfs welnetbeheerder. Dit alles gebeurt onder hetmotto, centraal wat moet, lokaal wat kan.Maar ook zo klein als mogelijk, en zo groot alsnodig. Om de noodzakelijke revolutie te reali-seren is lef nodig. Wie zet de eerste stap?GemeenteBewoners OrganisatiesGezamenlijke opgaveTrias energeticaBuffering/balanceringFiguur 1. Gezamenlijke opgave op het gebied van energie.nr 1 maart 2015 Energie+ 27