De eerste masterclass over de Energietransitie als sociale opgave is een feit. Met 86 deelnemers was het een boeiende en energieke bijeenkomst. De belangrijkste lessen uit de stadsvernieuwingsperiode zijn besproken door Paul Vlaar en Michel Coenen. Graag geven wij iedereen de kans om hieronder door te praten over dit onderwerp.

Maatwerk is nodig. Hoe doe je dat?
Paul Vlaar: “Elke wijk, buurt, dorp of buurtschap is anders. Zowel qua inwoners als qua fysieke omstandigheden. Dat betekent dat er altijd weer een andere benadering nodig is. Er bestaan geen standaard oplossingen. En de aanpak in de ene buurt, kun je niet zomaar op een andere buurt loslaten. Op sociaal vlak is het van belang om de principes zoals die in de ABCD aanpak zijn benoemd. Elk principe kun je weer anders inkleuren. Dat maakt het werk ook weer boeiend. Ook fysiek zijn er steeds weer andere mogelijkheden en kansen. Vanuit mijn invalshoek zou ik bewoners in een zo vroeg mogelijk stadium betrekken in de zoektocht naar de meest passende oplossing. In mijn buurt (Hoogkamp Arnhem) hebben we helemaal in het begin samen met de bewoners een aantal voorwaarden benoemd, zoals behoud van groen, niet aantasten van de karakteristiek van de wijk, zo CO2 neutraal mogelijk, liefst helemaal naar nul, zorg voor oudere bewoners, kosten binnen een bepaalde bandbreedte etc. Hierover was overeenstemming en later konden we de verschillende alternatieven hieraan toetsen.”
Michel Coenen: “Wat essentieel is om tot goede resultaten te komen, is een goed 'gesprek' tussen partijen, waarbij men echt naar elkaar luistert. Naast bereidheid daartoe, heb je ook onafhankelijke 'vertalers' nodig, die partijen bij elkaar kunnen brengen. Zowel door het duidelijk maken van verschillen, als door die verschillen vervolgens te kunnen overbruggen. Zo'n vertaler moet door beide kanten vertrouwd worden, maar kan het beste werken voor bewoners (de partij met achterstand in kennis en positie). Om dat te kunnen doen is brede kennis en interesse nodig. (De keren dat ik werkte in het belang van woningcorporaties was mijn bijdrage minder effectief. Ondanks dat mijn inzet dezelfde was).”

Is 10 jaar lang?
Michel Coenen: “Het proces om tot plannen te komen en die uit te voeren kost veel tijd. 10 jaar is niet vreemd als het gaat om een wijk/buurt met enkele honderden woningen. Ook omdat niet alle eigenaren op het zelfde moment voldoende geld hebben om plannen uit te voeren. Als we bedenken dat we nog 20, maximaal 30 jaar hebben om van bijna 7 miljoen woningen de CO2 uitstoot met 95% terug te dringen, betekent dit dat we in alle 17.000 wijken / dorpen in Nederland bijna tegelijk aan de slag moeten. Niet alle wijken en dorpen hebben ondersteuning nodig, maar een groot deel wel.”

Wat zijn absolute randvoorwaarden voor een optimaal proces?
Michel Coenen: “Financiën om dit proces te kunnen organiseren en mensen om het te kunnen uitvoeren zijn een absolute voorwaarde. Anders komt er niets van de grond. Het is inmiddels wel bekend dat we een tekort hebben aan installateurs. Maar we hebben net zo goed een tekort aan procesbegeleiders. Dus moeten we alle mensen gebruiken die we daarvoor kunnen inzetten. NB: in de uitvoeringsfase kunnen dat ook sociaal begeleiders in dienst van gemeente, bouwbedrijven, warmteleveranciers zijn. In de planfase moeten dat (ook) onafhankelijke begeleiders zijn, die oog en oor hebben voor de behoeftes van bewoners.”

Hoe belangrijk is verwachtingsmanagement?
Michel Coenen: “Doe aan 'verwachtingsmanagement'. Of anders gezegd, zorg ervoor dat je het vooraf eens bent over: "Waar gaat het wel over en waarover niet?" Benoem de grenzen van het project: fysiek, financieel, ruimtelijk, qua doel. Maar leg de oplossingen en de weg daar naar toe juist NIET vooraf vast. Zorg dus dat er een balans is tussen duidelijke kaders en niet top down opleggen. En zorg voor een 'hardheidsclausule'; oftewel maatwerk voor oplossingen in bijzondere situaties.”

Wat zijn succesfactoren?
Michel Coenen: "Het (proces) moet weer van de mensen worden". Iedereen moet er beter van worden (moet er iets aan hebben), wat aansluit bij de eigen behoefte. Voor de meeste mensen gaat het niet om CO2, energie, of geld. Wooncomfort, aandacht en betaalbaarheid zijn veel belangrijker."

Veel deelnemers noemen voorbeelden van eenrichtingsverkeer van gemeente naar de buurt. Wat kan helpen?
Paul Vlaar: “Het zal duidelijk zijn dat we geen voorstander zijn van aanpakken die bewoners “het door de strot duwen”. Wat kan helpen is de participatieladder voor beleidsparticipatie variërend van informeren via, raadplegen, adviseren, co-productie, meebeslissen tot zelfbestuur. http://www.isbvzw.be/nl/papers/222/beleidsparticipatie-en-actief-burgerschap.html
NB. Niet te verwarren met de participatieladder die door gemeenten wordt gehanteerd voor arbeidsparticipatie. Ideaal gesproken zou je met burgers ook kunnen afspreken welk niveau van participatie wenselijk is. Dat kun je gedurende het proces ook steeds bijstellen. De volgende masterclasses gaan verder in op vormen van participatie waar we wel in geloven.”

Hoe ga je om met polarisatie?
Paul Vlaar: “Dat is een héééle lastige. Klimaatontkenners, waterstofadepten, mensen die kernenergie als oplossing noemen komen we in alle wijken tegen en ook grote maatschappijen, politieke partijen blazen mee in de discussies. Indachtig de benadering van Gommers met Femke Lousie moeten we vooral luisteren en op zoek gaan naar achterliggende vragen en angsten. Veelal angst voor verandering en het idee om oplossingen vooruit willen schuiven totdat de gemakkelijkste oplossing in zicht komt. Vermijd dit soort discussies in buurtbijeenkomsten, dat versterkt de polarisatie alleen maar. Geduld, redelijkheid en het eerlijke verhaal worden flink op de proef gesteld. Een eenduidig antwoord bestaat net zo min.”

Hoe ga je om met individualisering?
Paul Vlaar: “Dit is een maatschappelijke ontwikkeling, die ook veel goeds heeft gebracht, met name persoonlijke vrijheid en welvaart. Maar er is ook een steeds grotere tweedeling, waarbij mensen aan de arme kant van de samenleving door armoede, ontwikkelingsachterstand, opvoeding enzovoort weinig of geen vrijheden hebben, laat staan welvaart. Bij de energietransitie willen we dat de tweedeling eerder kleiner dan groter wordt. Veel aandacht voor energiearmoede, maar ook koppeling met revitalisering van wijken en verhogen van kansen (bijvoorbeeld werk creëren). De Masterclass van Bernice zal hier verder op ingaan. Bij de wijkaanpak is het vooral zaak om het gezamenlijke belang voorop te stellen. Mensen zijn ook sociale wezens. Alleen ben je misschien sneller, maar samen kom je verder. Samenlevingsopbouw wil weer wat meer evenwicht vinden tussen individuele vrijheid en het nemen van gezamenlijke verantwoordelijkheid.”

Hoe maak je contact in Coronatijd?
Paul Vlaar: “In de chat zelf werden al een aantal oplossingen genoemd. Huis aan huis en op twee meter van de voordeur blijven, tuinhek gesprekken, straattafels, ansichtkaart met link naar de website, zoommeetings. Wellicht kunnen we via dit netwerk ervaringen en ideeën uitwisselen. Corona vraagt veel van onze creativiteit en ideeën van anderen helpen daar bij.”

We hebben de lessons learned uit de masterclass verzameld:
- Bewonersperspectief is leidend
- Investeer in samenlevingsopbouw
- Budget voor kennis van burgers
- Vertel het eerlijke verhaal
- Overheid geen bondgenoot
- Lange termijn denken biedt kansen
- Burgers zijn burgers, geen klanten
- In kwetsbare wijken is (veel) meer nodig
- Ook corporaties geen bondgenoot
- Sociaal domein terug bij gemeenten
- Fysieke en sociale domein versterken elkaar: energietransitie is hefboom voor vitalisering van kwetsbare wijken.

En hieronder de huiswerkopdracht nog een keer uitgelegd:
1- Hoe kom je in jouw werkgebied achter de sterke kanten, de "assets", in de buurt?
Denk aan:
- Kwaliteiten en talenten van bewoners / Gifts
- Informele verbanden en sociale netwerken
- Verenigingen, organisaties, lokale instellingen, bedrijven
- Ontmoetingsplekken / Bumping Places
- Cultuur en verhalen / Story telling
2- Welke partijen gaan volgens jou een rol spelen bij de energietransitie in de wijk(en) en wat heb je hen te bieden vanuit jouw vakgebied?

De masterclass is een online webinar van 14.30 uur tot 17.30 uur bestaande uit vier bijeenkomsten, 1x per maand. De volgende bijeenkomst is op 11 februari. Deelname bedraagt €245 voor leden en partners van Energie+, Renda of Ruimte en Wonen en €395 voor niet-leden en volgers. Als je nu aansluit krijg je 10% korting op deelnamekosten én krijg je de opname van de eerste bijeenkomst alsnog toegestuurd. Klik hier voor meer informatie en aanmelden.