De Opgroeiverkenner is een tool gericht op gemeenten en bewonersinitiatieven die de ambitie hebben om volwaardig samen te werken en een democratisch participatieproces naar een warmteoplossing te doorlopen met bewoners. In termen van de participatieladder hebben we het over de bovenste treden van meedoen en meebeslissen.

Het is dus bedoeld voor gemeenten die een actieve rol voor zichzelf zien. Die beseffen dat samenwerking in een buurtaanpak veel vraagt en daar eigen verantwoordelijkheid in wil nemen en haar rol in pakt. Iets soortgelijks geldt voor bewonersinitiatieven. De Opgroeiverkenner richt zich specifiek op bewonersinitiatieven die zijn opgericht om bewoners een volwaardige rol te geven in het buurtproces naar een aardgasvrije buurt.

Een bewonersinitiatief kan verschillende vormen aannemen, zoals een initiatief van bewoners die in hun eigen buurt aan de slag gaan, of een coöperatie die deze rol voor een buurt verzorgt zonder daar gevestigd te zijn. Zolang het de missie is om de bewoners (en alle aanwezige maatschappelijk, zakelijke gebruikers en gebouweigenaren) te betrekken bij de buurtaanpak richting aardgasvrij in een buurt.

De Opgroeiverkenner richt zich op een ‘warmteoplossing’. We spreken over ‘warmteoplossing’ zodat de tool niet alleen toepasbaar is bij de ontwikkeling van een warmtenet in de buurt, maar ook geschikt is om te gebruiken bij een warmteoplossing zoals een collectief net voor duurzaam gas of een gezamenlijk buurtproces om over te stappen op een individuele oplossing.

Bij de hulpmiddelen vind je de tool in PDF vorm. Daarin vind je de vragen. Helemaal aan het eind van dat document bevinden zich twee antwoordbladen; print deze uit en noteer de antwoorden. Op blz. 38 bevindt zich ook een handreiking om de resultaten te helpen interpreteren.

De warmtetransitie behelst een ingrijpende transitie. Gemeenten zien dat hun inwoners bij de invoering van een warmteoplossing niet zitten te wachten op dwang achter de voordeur. Als gemeente wil je het ook niet laten aankomen op de juridische bevoegdheid van de democratie. Je wilt zorgen dat je dwang zo min mogelijk nodig hebt. De aanleg van warmtenetten kent, kortom, een probleem van democratische legitimiteit.

Een participatieproces met buurtbewoners is nodig om ervoor te zorgen dat een passende warmteoplossing in de buurt kan landen. Er is dus aanvullend een democratische legitimering in de buurt zelf nodig. Bewonersinitiatieven kunnen een belangrijke rol spelen daarin. Als bewonersinitiatieven zich democratisch organiseren met open en vrijwillig lidmaatschap van de buurtbewoners dan kan de ontwikkeling van een warmtenet in de buurt zelfs worden vorm gegeven als warmtegemeenschap, waarbij verschillende vormen zeggenschap en eigendom kunnen worden ingericht.

Daar komt bij: er ligt een aangepast wetsvoorstel Wet collectieve warmte (Wcw) waarin warmtegemeenschappen zijn gedefinieerd. Dat wettelijk kader gaat gemeenten ruimte bieden om samen te werken met bewonersinitiatieven. Maar als je als gemeente een bewonersinitiatief als partner omarmt, hoe stel je dan samen vast dat het participatieproces van voldoende kwaliteit is en leidt tot extra democratische legitimiteit in de buurt? Welke indicatoren hanteer je daarvoor en hoe meet je die? Hoe werk je als gemeente samen met een warmtegemeenschap (in de dop)?

De Opgroeiverkenner geeft een concrete manier om het begrip 'Opgroeiruimte' aan de slag te gaan. Lees hier meer over in de kenniscollectie Zelfbeheer in de warmtetransitie: acht beleidsinstrumenten in het hoofdstuk Opgroeiruimte - Opgroeirecht.

De Opgroeiverkenner is ontwikkeld door Energie Samen in opdracht van Stroomversnelling en in samenwerking met Klimaatverbond. Voor meer informatie over de makers van de Opgroeiverkenner, zie bijlage 1 in de PDF (blz. 39). Voor theoretische achtergronden en bronnen van de Opgroeiverkenner, zie bijlage 2 in de PDF (blz. 40). Voor informatie over de bredere context en vervolg (zoals bv. trainingen) zie bijlage 3 in de PDF (blz. 44).

Dit nieuwsbericht verscheen eerder op de website van Energie Samen Academie.