28 Energie+ nr 4 december 2013De potenti?le baten van intelligentenetten voor de Nederlandse samenle-ving zijn groot. Dat blijkt onder meer uitde maatschappelijke kosten- en batenanalysevan intelligente energienetten die is uitgevoerddoor CE Delft en KEMA en is beschreven inEnergie+ 3-4/2012. Daarin werd berekend dathet saldo van de kosten en baten van intelli-gente netten in 2050 varieert tussen de 2,5miljard en 7,9 miljard euro, afhankelijk van hettoekomstscenario voor de energievoorziening.Dit positieve saldo van intelligente netten isafhankelijk van de richting van de energietran-sitie. Daarom is er in de studie gebruikgemaakt van verschillende toekomstscena-rio's. Die houden in meer of mindere materekening met de introductie van duurzamedecentrale energiebronnen en een groei in deelektriciteitsvraag, mede veroorzaakt door deintroductie van warmtepompen en elektrischvervoer. De studie laat zien dat in alle scena-rio's de kosten-batenbalans positief uitvalt. Deberekeningen zijn echter gebaseerd opaannames met betrekking tot beschikbareflexibiliteit aan de vraagzijde. Er zijn praktijk-proeven nodig om deze aannames te toetsenen om te kijken hoe deze flexibiliteit het bestegemobiliseerd kan worden. Een belangrijkeoverweging is daarbij dat de consument nietom intelligente netten vraagt, maar dat deoverheid en energiesector niettemin vanmening zijn dat ze in de toekomst essentieelzijn. Dit betekent dat inzichten in latenteSmart grids inde praktijkMaatschappelijk kosten-batenanalyses wijzen uit dat smart gridsin de toekomst profijtelijk zijn voor de Nederlandse samenleving.Daarvoor is het wel nodig dat huishoudens hun gebruik aanpas-sen aan de productie van elektriciteit. Om te testen of intelligentenetten succesvol zijn in de gebouwde omgeving zettenetbeheerder Enexis een proef met huishoudens.De eerste resultaten daarvan zijn bemoedigend.Tekst Han Slootweg en Elke Klaassen van Enexis en TU/e,Charlotte Kobus van Enexis en TU Delftnr 4 december 2013 Energie+ 29behoeftes en mogelijkheden voor hetveranderen van de energievraag vereist zijn.ProefEind 2012 en begin 2013 zijn in Breda denieuwbouwwijken Meulenspie en Easystreet enin Zwolle de Muziekwijk opgeleverd. Dezewoningen zijn uitgerust met zonnepanelen, eenenergiecomputer die is aangesloten op deslimme meter, een slimme wasmachine endynamische tarieven van zowel netbeheerderals energieleverancier. In deze wijken is de pilotJouw Energie Moment opgezet door Enexis. InBreda is Greenchoice de energieleverancier enpartner in de pilot. In Zwolle zijn er meerderepartners. Zo is DONG Energy de energieleveran-cier, levert Flexicontrol de slimme systemen enis CGI de leverancier van de systeemintegratie.Woningcorporatie SWZ heeft in Zwolle voor dedeelnemers gezorgd en de TU Eindhovenondersteunt het onderzoek. Deelnemers aan depilot Jouw Energie Moment van Enexis wordenin staat gesteld huishoudelijke apparaten tegebruiken op momenten dat het gunstig is voorhet milieu, of wanneer de energiekosten laagzijn. De deelnemer kan namelijk de keuzemaken voor een duurzaam of een kostenbewustprofiel. De computer speelt hier vervolgens opin door of het dynamische tarief of de zonvoor-spelling voor de betreffende dag weer te geven.Deelnemers krijgen 24 uur van tevoreninformatie over gunstige momenten om energiete gebruiken. Deze informatie krijgen ze inblokken van twee uur op hun energiecomputer.Naast voorspellingen, wordt feedback gegevenover de hoeveelheid geproduceerde enverbruikte energie in huis. Ook wordt terugkop-peling gegeven over hoe gunstig het momentvan verbruik was. De bewoners zijn gevraagddeel te nemen aan een tweejarig onderzoek. 76procent van de doelgroep doet mee. In deproeven staan drie onderzoeksvragen centraal:1. Verschuiven de deelnemers de energievraag?2. Waarom wel of niet?3. Wat is de economische waarde van deverschuiving in energievraag voor verschil-lende actoren in de energieketen?Eerste inzichtenInteresse van consumenten is essentieel om tekomen tot een grootschalige toepassing vantechnologie voor het intelligent maken van hetenergienet. De Jouw Energie Moment-pilotswijzen uit dat er belangstelling is. Dit blijkt nietalleen uit het hoge deelnamepercentage, maarook uit de reacties van de deelnemers. Tijdenshet tweejarig onderzoek krijgen de deelne-mers verschillende enqu?tes. Na bijna een jaaris het overgrote deel van de bewoners positiefover de pilot. Het draagvlak dat cruciaal isvoor de effectiviteit van een slim net waarinhuishoudens een centrale rol hebben, lijkt dusaanwezig. De bereidheid tot deelname, en hetenthousiasme van de deelnemers is stap ??n.Maar het is ook belangrijk om de beschikbareflexibiliteit bij de bewoner daadwerkelijk temobiliseren. Pas dan is het mogelijk om heteffect van intelligente netten te kwantificeren.De wijze waarop de flexibiliteit wordt ingezetis afhankelijk van het gekozen concept en dereactie van de bewoner daarop. De eersteinzichten van Jouw Energie Moment laten zienhoe die reactie eruitziet.Met name het witgoed leent zich goed voorhet verschuiven van energieverbruik. Debewoner geeft aan vooral de vaatwasser,wasmachine en droger te gebruiken voorvraagverschuiving. In de pilots wordtingezoomd op de vraagverschuiving dankzijde slimme wasmachine waarvan het verbruikapart gemeten wordt. De verbruikscurve vande wasmachine in de pilot laat een duidelijkverband zien met de productiecurve van dezonnepanelen. Dat dit een gevolg is van deFiguur 1 De verbruikscurve van de wasmachine afgezet tegen de productiecurve van de zonnepanelen in de pilot JouwEnergie Moment30 Energie+ nr 4 december 2013pilot blijkt wanneer het wasmachinegebruikvan de deelnemers wordt afgezet tegen hetverbruik van een gemiddeld EU-huishouden.Beide figuren illustreren de gerealiseerdevraagverschuiving van de wasmachine in depilot Jouw Energie Moment. Over hetalgemeen wassen de bewoners niet meer 'savonds, tijdens de piek in het elektriciteits-verbruik, maar overdag, wanneer het aanbodvan lokale energie het grootst is. De redenwaarom deelnemers hun vraag verschuiven,komt naar voren in de enqu?tes. Volgens 95procent van de bewoners is geld bespareneen belangrijke motivatie. Maar naast geldbesparen vinden de bewoners het ookbelangrijk dat het goed is voor het milieu, endat het ook leuk is om te doen. Maar, wanneerde bewoner in de energiecomputer daadwer-kelijk een keuze moet maken tussen eenkostenbewust of duurzaam profiel, blijkt hetovergrote deel van de deelnemers toch vooreen kostenbewust profiel kiest.VervolgstappenDe eerste inzichten van de pilot zijn bemoedi-gend. Er is draagvlak voor het concept,bewoners zijn enthousiast over deelname, enmet name de vraag van witgoedapparatenwordt verschoven. Maar het is ook belangrijkom het effect van tijd op deze inzichten teonderzoeken. Wanneer na een jaar het nieuween daardoor misschien ook het leuke van depilot af is, is het nog maar de vraag of bewo-ners nog steeds hun energievraag blijvenverschuiven. Vervolgonderzoek moetuitwijzen of de gerealiseerde gedragsverande-ring bij de bewoners beklijft. Daarnaast focusthet vervolgonderzoek in Jouw EnergieMoment zich op het kwantificeren van deflexibiliteit van het totale verbruik van dedeelnemers. Dat maakt het mogelijk om detotale waarde van de vraagverschuiving tebepalen voor de verschillende actoren in deenergieketen. Dit zijn cruciale inzichten dienetbeheerders en energieleveranciersondersteunen in hun te realiseren strategiemet betrekking tot een grootschalige uitrolvan intelligente netten. Met de gegevenskunnen ze analyses van de kosten en de batenonderbouwen. Hoewel de maatschappelijkekosten- en batenanalyse laat zien dat depotenti?le baten van intelligente netten grootzijn, worden deze baten alleen gerealiseerdals intelligente netten en bijbehorendediensten en producten op een aantrekkelijkemanier aan grote groepen huishoudenskunnen worden aangeboden. Ook moet ernagedacht worden over verdienmodellen,zodat het voor marktpartijen aantrekkelijkwordt deze producten en diensten aan te gaanbieden.BoerenverstandDe proef van Enexis in Zwolle en Breda is eengoed begin, maar de kosten moeten omlaagen de effectiviteit verder omhoog. Met deervaringen die in deze pilotprojecten wordenopgedaan kunnen vervolgpilots wordenontworpen die nog beter aansluiten bij debehoeften en interesses van consumenten endaardoor steeds effectiever worden in hetmobiliseren van flexibiliteit. De kostenworden lager door standaardisatie enschaalvergroting. Daarnaast moet kritischgekeken worden naar de technologie waardaadwerkelijk behoefte aan is om overengi-neering te vermijden. Nu al blijkt bijvoorbeelddat voor een groot deel van de deelnemerseen slimme wasmachine een overbodige luxeis en dat de combinatie van de informatie opde energiecomputer en het boerenverstandprima werkt. Verder moet gekeken wordennaar het aansturen van andere apparatuur.Het totale verbruik van de wasmachines,drogers en vaatwassers is namelijk maarongeveer 15 procent van het huishoudelijkverbruik. Wordt daar koeling bij opgeteld,komt het verbruik uit op ongeveer 25 procentvan het totaal. Lang niet alles daarvan isflexibel. Dit komt door de voorkeuren van deuiteindelijke gebruikers van die apparatuur.Met de introductie van elektrisch vervoer enwarmtepompen komt er meer flexibiliteitelektriciteitsverbruik, omdat deze apparatenminder afhankelijk zijn van tijd en relatief veelelektriciteit verbruiken. Het laden van eenelektrische auto duurt gemiddeld genomen 2tot 6 uur, terwijl hij 20 tot 22 uur per dagstilstaat. Door de goede isolatie in modernewoningen kan een warmtepomp gecontro-leerd worden aangestuurd, zonder dat detemperatuur in huis varieert. Pilots metelektrisch vervoer en warmtepompen zijndaarom essentieel. In de Bredase wijkMeulenspie wordt in de pilot Jouw EnergieMoment daarom deze winter ook gestartworden met het slim aansturen van dewarmtepomp. Opmerkelijk is dat een aantaldeelnemers daar nu ook om vraagt. Eenaantal van hen is namelijk teleurgesteld overhet feit dat `die warmtepomp gewoon doetwaar hij zin in heeft, zonder rekening tehouden met gunstige momenten'. Deinformatie die met de pilots beschikbaarkomt, draagt wezenlijk bij aan de ontwikke-ling van succesvolle producten en diensten,en aan meer inzicht in de kosten en lasten vanintelligente energienetten. Dit komt doordatmet deze pilot een eerste stap gezet is in hetkwantificeren van de daadwerkelijke waardevan een slim net in de praktijk.Figuur 2 Het gemiddeld wasmachineverbruik van Jouw Energie Moment-deelnemers afgezet tegen het gemiddeldwasmachineverbruik van een EU-huishouden